Krant / Interview
'Ik liep over naar de vijand'
Vlak nadat schrijver en regisseur Jetse Batelaan (33) zijn tweede kind kreeg maakte hij voor het Ro Theater Reuzen. Een toneelstuk over 'de hoogtevrees van ouders' en hoe zij de angst om hun kind te verliezen proberen te bezweren. De personages lopen op stelten en dragen enorme pakken met handen zo groot dat alles wat ze vastpakken kwetsbaar en klein lijkt. In de voorstelling gebeuren nare dingen: de dochter van een gehandicapte vader wordt uit huis geplaatst en een moeder is zo bang haar kind te verliezen dat ze er letterlijk bij neer valt.
Klinkt niet zo leuk, ouder zijn.
,,Sinds ik vader werd identificeerde ik me opeens met alle ouders die ik zag. Ik werd daar heel weemoedig van. Juist van gelukkige momenten zoals een moeder die in de drogist schepsnoep koopt voor haar kind. Ik snapte niet waarom ik daar verdrietig van werd, totdat ik me realiseerde dat ik bij alle ouders de angst zie hun kind te verliezen. Maar die angst is natuurlijk zo groot omdat het ook zo vreselijk mooi is."
Is het ook uw eigen angst?
,,Ja, het gevoel dat je je enorm met iets verbindt terwijl je niet weet of het bij je zal blijven. Als kunstenaar probeer ik zo'n onbestemd gevoel op te zoeken en er vorm aan te geven. Om het daarmee tastbaar te maken en misschien ook wel controleerbaar."
En lukt dat dan?
,,Ik geloof in de troostende kracht van theater ervaren, de gedeelde ontroering. En het is fijn om iets groots en abstracts om te zetten in concrete handelingen. Dat heb ik altijd gehad: op de regieopleiding had ik voor een voorstelling een plastic zakje met tandpastaspuug nodig. Zat ik 's ochtends met een beslagkom en een garde tandpasta en water door elkaar te kloppen. Dat was voor mij zo'n gelukzalig moment."
Wist u vantevoren van die angst van ouders?
,,Nee, wat ik vanaf moment één van het vaderschap ineens bij alle ouders zag, had ik daarvoor nog niet gezien."
Verschilt dat gevoel tussen mannen en vrouwen?
,,De shock is voor een man groter, omdat het kind in de buik voor ons nog vrij abstract is. Mijn vriendin en ik hadden trouwens allebei dat we de naam niet durfden te zeggen vlak na de geboorte."
Waarom niet?
,,Omdat het een natuurding is. En dan moeten wij daar ineens cultuur op plakken. De brutaliteit! Juist omdat je ziet dat het een heel eigen iemand is. Wie zijn wij dan om het een naam te geven? Tegelijkertijd: als je het een naam geeft, benoem je het als iets dat buiten jou bestaat. Dat was een heel gek, verlegen moment. De naam moest er echt uit getrokken worden door de verloskundige. Mijn vriendin heeft uiteindelijk gezegd, daar was ik heel blij mee."
Hoe zorgt u dat die angst je kind te verliezen niet te groot wordt, dat je niet instort zoals de moeder in het stuk?
,,Door me over te geven aan wat er is en niet de hele tijd te bedenken wat er allemaal mis kan gaan. Ik vind het niet erg om mij kwetsbaar te voelen, maar het maakt me wel voorzichtig want het is spannend om met die vaas rond te lopen."
Heeft de angst om kinderen te krijgen ook te maken met verantwoordelijkheid durven nemen?
,,Ja. Vóór mijn vaderschap was ik bang dat ik het niet waar zou kunnen maken. Nu ben ik vooral bang dat het kind bij mij weg gaat. Die onzekerheid is weggenomen omdat mijn liefde onuitwisbaar is. Maar nu doemt de volgende onzekerheid op: dat het kind zich van je af keert of je liefde niet zal beantwoorden. Dat is volgens mij ook de reden dat ouders zo bezig zijn met de prestaties van hun kind. Die prestaties zijn een bevestiging voor ouders dat zij het goed doen."
Maar voor wie wilt u het goed doen?
,,Voor het kind natuurlijk. Ik heb me eigenlijk nog nooit zo bekeken gevoeld als door mijn oudste kind als baby. Zo'n baby die je aankijkt ik heb me nog nooit zo naakt gevoeld. Dat ik dacht: ik behoor jou nu het eerste deel van je leven erdoorheen te loodsen en ik behoor het te weten, maar weet ik het wel? Juist diegenen die het behoren te weten, zijn onzeker. Terwijl het kind een absoluut vertrouwen in de ouders heeft."
Heeft u het hier ooit met uw ouders over gehad?
,,Nou, niet zo direct nee, maar mijn vader vertelde wel dat hij het destijds mis zag gaan in de wereld en dat hij zich vanuit politieke betrokkenheid af vroeg: moet ik wel een kind op de wereld zetten? Wat doe ik hem of haar aan? Maar hij zei ook: het mooie is dat je liefde voor het kind uiteindelijk terugkomt. Daar verheug ik me op."
Het is een persoonlijk stuk geworden.
,,Alles wat ik maak is heel persoonlijk."
Is dat belangrijk voor u?
,,Hoe persoonlijker je durft te zijn hoe universeler het kan worden. Deze voorstelling is wel het meest privé. Dat maakte het ook lastig. Normaal heb ik meer afstand tot het onderwerp. Daarom had ik nu een soort gêne. In het toneelstuk zie je bijvoorbeeld het geklooi van ouders met een kinderwagen. Dat is letterlijk waar ik nu mee bezig ben."
Maakt dat u ook kwetsbaarder voor kritiek?
,,Ja. Ineens ga je denken: is dit geen persoonlijk gezeur? Dat blokkeerde mij een beetje. Toen bedacht ik daar dan maar vorm aan te geven. [Halverwege de voorstelling komt hij het podium op samen met zijn ouders en zegt: 'ik ben Jetse Batelaan, degene die dit alles zo'n beetje heeft bedacht', red.].
Is dat nodig?
,,Het levert volgens mij een mooi beeld op: in die artificiële wereld van het theater met vergrote pakken en ellende komt er ineens een echte familie op die nog in tact is."
Is uw werk veranderd door het vaderschap?
,,Ik denk het wel. Het geheven vingertje, de jeugdvoorstelling die ik maakte voordat mijn vriendin zwanger was, schreef ik nog als een een aanklacht tegen ouders die denken dat ze het allemaal weten. Ik joelde mee met de kinderen in het publiek en had de illusie dat ik one of the guys was. Nu die voorstelling in reprise is, ben ik overgelopen naar de vijand. Mijn perspectief is veranderd. Het stuk uit bijvoorbeeld kritiek op ouders die hun kinderen verbieden van het pleintje af te gaan."
Nu begrijpt u die ouders?
,,Ik kijk daar heel anders tegen aan, ja. Ik weet niet of ik het nu nog met zoveel bravoure zou durven opschrijven."
Verlangt u weleens terug naar de tijd dat je die verantwoordelijkheid nog niet had?
,,Nee, ik ben nieuwsgierig naar het volledige leven. Een voorstelling maken is iets laten zien aan het publiek en dat vind ik ook één van de grote vreugdes van het ouder zijn: dingen laten zien. Daar verheugde ik mij al op toen mijn vriendin in verwachting was. Al zijn dat nu dan nog vooral de geitjes en de vogels..."